ბლოგის ადმინის ნებართვით აღებულია ბლოგიდან https://geolaw.wordpress.com
მართლსაწინააღმდეგო ქმედების ჩადენა შეუძლია როგორც ქმედუნარიანს, ასევე ქმედუუნარო ადამიანს, მაგრამ ამ უკანასკნელის ქმედების შეფასებისას, დგინდება საკითხი, ბატონობდა თუ არა პირი თავის ნებაზე, რომელსაც ემყარება პერსონალური გასაკიცხაობა.
ბრალუნარიანობას განსაზღვრავს პირის შერაცხადობა, ხოლო ბრალის გამომრიცხველი გარემოებებია: შეურაცხაობა ასაკის გამო , შეურაცხაობა ფსიქიკური დაავადების გამო. ხოლლო შეზღუდული შერაცხადობა წარმოადგენს ბრალის შემამსუბუქებელ გარემოებას.
შეურაცხაობა დგინდება ინტელექტუალურ და ემოციონალურ მომენტზე დაყრდნობით: კანონმდებელი მნიშვნელობას ანიჭებს იმ მომენტს, რომ პირი შეურაცხადია არა მხოლოდ მართლსაწინააღმდეგო ქმედების ჩადენისას, არამედ მისი ფსიქიკურ-ემოციური ფონი არაა მდგრადი და მას ზოგადად არ შეუძლია აკონტროლოს თავსი ქმედებები.
ასევე, არსებობს ისეთი ფსიქიკური დაავადებები, რომლებიც ართმევენ ადამიანს უნარს, იმოქმედონ ინტელექტთან შესაბამისად, ამიტომ დღესდღეობით შეურაცხაობის საკითხის გადაწყვეტისას ყურადღებას აქცევენ ორივე მომენტს, როგორც ინტელექტუალურს, ასევე ემოციონალურს. თუ ამ ორიდან პირს ერთი უნარი მაინც ექნა შეზღუდული, მას ბრალი არ წაეყენება.
სსკ-ის 34-ე მუხლის თანახმად პირს, რომელსაც არ შეეძლო გაეცნობიერებინა თავისი ქმედების ხასიათი, ან შეეძლო გაეცნობიერებინა, მაგრამ არ ჰქონდა სხვაგვარად მოქმედების უნარი, არ იქნება შერაცხული ბრალეულად.
შეურაცხაობის მიზეზი შეიძლება იყოს, ქრონიკული ფსიქიკური ავადმყოფობა, ფსიქიკური მდგომარეობის დროებითი მოშლილობა, ჭკუასუსტობა ან სხვა ფსიქიკური დაავადება.
ამ ფაქტორებთან ერთად მოიაზრება სიმთვრალე, აფექტი , რაც ერთ შემთხვევაში იწვევენ ბრალის გამორიცხვას, მეორე შემთხვვევაში შემსუბუქებას. მაგალითად :პათოლოგიური აფექტი იწვევს შეურაცხადობას და ბრალი გამოირიცხება, ფიზიოლოგიური აფექტი კი წარმოადგენს შეზღუდული შერაცხადობის მდგომარეობას და ამცირებს ბრალის ხარისხს.
შეზღუდული შერაცხადობა გვაქვს იმ შემთხვევაში, როცა პირს ფსიქიური დაავადების გამო არ შეეძლო სრულად გაეცნობიერებინა და ეკონტროლებინა თავისი ქმედების ფაქტობრივი მხარე ან მართლსაწინააღმდეგო ხასიათი. შეზღუდული შერაცხადობისას სრულწლოვანი პასუხისმგებლობისგან არ თავისუფლდება, მისი მდგომარება გათვალისწინებული არის მხოლოდ დანაშაულის კვალიფიკაციისას. არასრულწლოვანი კი შესაძლოა პასუხისმგებლობისგან.
რაც შეეხება შეურაცხადობას ასაკის გამო, სსკ-ის 33-ე მუხლის თანახმად 14 წლამდე ასაკის პირს ბრალი არ წაეყენება მის მიერ ჩადენილი მართლსაწინააღმდეგო ქმედების გამო. გამონაკლისია 12 წლამდე შემცირება პასუხისმგებლობის ასაკის, კერძოდ: განზრახ მკვლელობისთვის, გაუპატიურებისთვის, ყაჩაღობისთვის და ა.შ (უფრო დაწვრილებით იხილეთ სსკ-ის 108-ე, 117-ე, 137-ე, 179-ე და 238-ე მუხლები.
საქართველოში შერაცხადობის ასაკის 12 წლამდე შემცირებამ ექსპერტების უარყოფითი დამოკიდებულება გამოიწვია, თუმცა უცხოეთის ზოგიერთ ქვეყანაში ეს ზღვარი არის 7-8 წელიც კი. 14დან 18 წლამდე პირი კი როგორც წესი არის შერაცხადი, მაგრამ უნდა თუ დადგინდება მისი შეზღუდული შერაცხადობა, ეს გახდება სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლების საფუძველი, განსხავებით სრულწლოვანი პირებისაგან, რომელთათვისაც ეს ე.წ „დათმობა“ არ მოქმედებს.
ცალკე თემად მინდა გამოვყო სიმთვრალე, გამომდინარე მისი აქტუალურობიდან, ამიტომ ამაზე ვრცლად ვისაუბრებ შემდეგ პოსტში.