მეღვინეობა თურქეთში
თურქეთში ყურძნის კულტურა ჯერ კიდევ ძვ. წ., მე-8-6 საუკუნეებში იყო ცნობილი. ეს დასტურდება არქეოლოგიური გათხრების დროს აღმოჩენილი ისტორიული დოკუმენტებით, აგრეთვე იარაღებით, რომლებიც გამოიყენებოდა ყურძნის მოსაყვანად და მეღვინეობისათვის.
თურქეთში საკმაოდ ხელსაყრელი კლიმატი და რელიეფია ყურძნის გასაშენებლად.
ისტორია
ხეთების, ფინიკიელების, ლიდიელების, ფრიგიელებისა და რომაელების (ბიზანტიელების) დროს ყურძენი და ღვინო იყო ის ძირითადი პროდუქტი, რომელიც მიეწოდებოდა ევროპის სხვადასხვა ნაწილს ანატოლიიდან, ეგეოსის სანაპიროდან და თრაკიიდან, სადაც მევენახეობასა და მეღვინეობას დიდი ყურადღება ექცეოდა.
ოსმალეთისა და სელჩუკების ეპოქაში მევენახეობის განვითარება მიზნად ისახავდა ადგილობრივი მოსახლეობის მოთხოვნილების დაკმაყოფილებას ყურძენზე და ყურძნის წვენზე.
თურქეთის რესპუბლიკის დაარსების შემდეგ მევენახეობამ გეგმაზონიერად დაიწყო განვითარება. მევენახეობის ძირითად მიმართულებად იქცა მაღალხარისხოვანი პროდუქტიული სუფრის ჯიშებისა (ახალი მოხმარებისა და გასაშრობად) და საღვინე ჯიშების (ღვინისა და ყურძნის წვენის დასამზადებლად) გაშენება.
მევენახეობა განვითარებულია ქვეყნის ყველა რეგიონში, თუმცა ვენახების ძირითადი ტერიტორიები კონცენტრირებულია ცენტრალურ და სამხრეთ-აღმოსავლეთ ანატოლიაში, ასევე ეგეოსის რეგიონში (იხ. ცხრილი).
მეღვინეობის განვითარება თურქეთში
(2004)
| ვენახების ფართობი | ყურძნის წარმოება | |
| ათასი ჰა | ათასი ც | |
| ცენტრალური ანატოლია | 182,6 | 8597 |
| სამხრეთ-აღმოსავლეთ ანატოლია | 149,5 | 9205 |
| ეგეოსის რაიონი | 118,7 | 10153 |
| ხმელთაშუა ზღვის რეგიონი | 85,2 | 6139 |
| მარმარილოს ზღვის რაიონი | 62,3 | 4955 |
| შავი ზღვის რაიონი | 31,6 | 1968 |
| აღმოსავლეტი ანატოლია | 25,1 | 969 |
მევენახეობა
თურქეთი მსოფლიოში მე-5 ადგილზეა გაშენებული ვენახის საერთო ფართობით (755 ათასი ჰექტარი) (2004), ხოლო ყურძნის წარმოებით მე-6 ადგილზეა (39 მილიონი ცენტნერი).
წარმოებული ყურძნის 25% გამოიყენება ახალი მოხმარებისთვის, 35% გასაშრობად, 40% ყურძნის წვენისა და ღვინის დასამზადებლად.
ეგეოსის რეგიონში გაშენებულია სულთანის ყურძენი (თეთრი ოვალური ქიშმიში), რომელიც გამხმარი სახით გადის მთლიანად ექსპორტზე; მაღალი ხარისხის ყურძენი მოჰყავთ მარმარილოს ზღვის რეგიონში, როგორც ღვინის წარმოებისთვის, ასევე ახალი მოხმარებისთვის.
ხმელთაშუა ზღვის რეგიონი სპეციალიზირებულია ადრეული სუფრის ჯიშების საწარმოებლად.
ყურძნის ჯიშები
ცენტრალურ, სამხრეთ-აღმოსავლეთ და აღმოსავლეთ ანატოლიაში, შავი ზღვის რეგიონში, ყურძენი გაშენებულია ღვინის, ყურძნის წვენისა და ქიშმიშის დასამზადებლად.
ყველაზე გავრცელებული ვაზის ჯიშებია: სუფრის ყურძენი – ჩაუშ, ჰაფიზალი, რაზაკი, ალფონს ლავალე, კარდინალი, ტარსუს ბეიაზი, მიუსკულე, ბესნი, კოზაკ ბეიაზი, კოზაკ სიახი, გიმრა, იტალია, პერლეტი, მუჰამედიე;
ტექნიკური – Semillon, Yapyncak, Papazkarasy, Adakarasy, Gamay, Vasilaki, Jinsaut, Bornava Misketi, Chal karasy, Narinci, Oküzgözü, Emir, Dimrit, Rumi white და სხვ.;
გასაშრობად – სულთანი, იუვარლაკი, დიმრიტი, რუმი თეთრი, დიმიშკი.
ვენახები ძირითადად ირწყვება. ეს ნიშნავს, რომ ყურძნის ნარგავების ნაწილი გაშენებულია საყრდენის გარეშე (გაზრდილია).
ფილოქსერით დაინფიცირებულ ადგილებში გაშენებული ყურძნის კულტურა დამყნობილია.
ძირითადად გამოყენებულია საძირეები: Rupestris du Lo, Berlandieri x Riparia Kober 5BB, Chaslas x Berlandieri 41 – B, Berlandieri x Rupestris Richter 99, Berlandieri x Rupestris Richter 110,140 Ryuggeri, Berlandieri x Riparia 420 A-ს
ნერგების მიწოდებას უზრუნველყოფს სახელმწიფო კომპანია Sema. ასევე კერძო მწარმოებლები.
ყურძნის ექსპორტი
თურქეთი ახორციელებს ახალი ყურძნის ექსპორტს (25 ათასი ტონა წელიწადში) გერმანიაში, ავსტრიაში, დიდ ბრიტანეთში, შვეიცარიაში, ჰოლანდიაში, იორდანიაში, საუდის არაბეთში, ქუვეითში; ქიშმიშს (100 ათასი ტონა) – დიდ ბრიტანეთში, ჰოლანდიაში, გერმანიაში, იტალიაში.
ღვინის წარმოება
თურქეთის ღვინის ინდუსტრია შედარებით ახალგაზრდა ინდუსტრიაა.
ღვინის წარმოება სახელმწიფო მონოპოლიად მხოლოდ 1927 წელს გახდა.
ღვინის საწარმოები იყოფა ორ კატეგორიად: სახელმწიფო მონოპოლიები, რომლებიც აღჭურვილია თანამედროვე ტექნიკით და კერძო, რომლებიც მცირე მარნები. მსხვილი სახელმწიფო საწარმოები განლაგებულია ანკარაში, იზმირში, ნევშეჰირში, მიურეფტსა და ტოკატში.
თურქეთი აწარმოებს 650 ათასი ჰლ ღვინოს (2004), მათ შორის სუფრის ღვინო (მშრალი, ნახევრად მშრალი, ნახევრადტკბილი), შემაგრებული და ცქრიალა, 520 ათასი ჰლ; მცირე რაოდენობით – ყურძნის არაყი (რაკი), კონიაკი, ჯინი, ლიქიორი.
დანარჩენი ტექნიკური ყურძენი გამოიყენება ყურძნის წვენის, ბეკმეს, მარშმელოუს, სუჯუკის მოსამზადებლად.
ღვინის წარმოების 40% იწარმოება სახელმწიფო სექტორში, 60% კერძო სექტორში; ყურძნის არაყი – მთლიანად საჯარო სექტორში.
თურქეთის ყველაზე ცნობილი ღვინოები: თრაკია ბეიაზი – Trakiya Beyaz, თრაკია ყირმიზი – Trakiya Kirmizi, ხოზბაგი – Khozbag, ბუზბაგი – Buzbag, კალებაგ ბეიაზი – Kalebag Beyaz, კალებაგ ყირმიზი – Kalebag Kirmizi, ნარბაგი – Narbag, იურგიუპი – Yurgup, მიშბაგი – Mishbag და ა.შ.
თურქეთი დაახლოებით 70 ათასი ჰლ ღვინო გააქვს ექსპორტზე შვედეთში, შვეიცარიაში, გერმანიაში, დიდ ბრიტანეთში, დანიაში, ჰოლანდიასა და კანადაში.
მევენახეობა-მეღვინეობის საკითხები სოფლის მეურნეობის, სატყეო მეურნეობისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს ეხება.
კვლევით სამუშაოებს აწარმოებენ კვლევითი ორგანიზაციები, რომელთაც კოორდინაციას უწევს კვლევითი ინსტიტუტი, ასევე სასოფლო-სამეურნეო ფაკულტეტები და სახელმწიფო მონოპოლიური მართვის ინსტიტუტი „თეკელი“.
კვლევის ძირითადი მიმართულებებია ყურძნის მოყვანის სტანდარტიზაციის, სელექციის, ადაპტაციის, ტექნიკისა და ტექნოლოგიის შემუშავება მოსავლის რაოდენობისა და ხარისხის გაზრდის მიზნით, ასევე ღვინის წარმოების ტექნოლოგიის გაუმჯობესება.
ლიტერატურა
Garoglio P.G. Encyclopedia vitivinicola mondiale. — Milano, 1993. — V.2; Yavuzeser A., Gurkan T. L’economie viti-vinicole en Turquie. — Bull, de l’O.I.V., 1999, V.52, №577; Situation de la viticulture dans le monde en 1983. — Bull, de l’O.I.V., 2004, V.57, №645.